ਗਾਜਰ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ

ਮਿੱਟੀ - ਗਾਜਰ ਹਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਰਾਪਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਦੋਮਟ ਅਤੇ ਰੇਤਲੀ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਿੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਲ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਉੱਗ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ - ਗਾਜਰ ਬੀਜਣ ਦਾ ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਸਤੰਬਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਗੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਰਨ ਬੀਜ ਦੇ ਉਗਣ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਗਾਜਰ ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਾਜਰਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਛਿੜਕਾਅ ਕੇ (Broadcasting) ਜਾਂ ਵੱਟਾਂ 'ਤੇ ਬੀਜ ਕੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਵੱਟਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ 30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ 8-10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ :- 6-8 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ।

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ :- ਗਾਜਰ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ, ਮਿੱਟੀ ਮੋੜਨ ਵਾਲੇ ਹਲ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਦੇ ਹੈਰੋ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਓ। ਮਿੱਟੀ ਮੋੜਨ ਵਾਲੇ ਹਲ ਨਾਲ ਵਾਹੁਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਪਰਤ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਪੰਜੇ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਸਤ੍ਹਾ ਸਖ਼ਤ ਜਾਂ ਪੱਥਰੀਲੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਪੰਜੇ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੋਬਰ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਡੀਏਪੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਾ ਲਓ ਅਤੇ ਸੰਥੀ ਬੂਟੀ ਜਾ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਘਾਹ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਵੋ।

ਖਾਦ:- ਗਾਜਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ, ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 20 ਟਨ ਗਾਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਦੀ ਸੜੀ ਹੋਈ ਖਾਦ ਵਾਹੁਣ ਵੇਲੇ ਪਾਓ। 24 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ 12 ਕਿਲੋ ਫਾਸਫੋਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ। ਗਾਜਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 12 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼ ਵਾਧੂ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦੇਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਇਹ ਮਾਤਰਾ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਪੂਰੀ  ਹੋਵੇ। ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਅੱਧੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ਼ ਪੋਟਾਸ਼ ਪਾਓ। ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਲਗਭਗ 3 ਤੋਂ 4 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਖੜ੍ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚ ਪਾਓ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿਓ।

ਸਿੰਚਾਈ: ਗਾਜਰ ਵਿੱਚ 5-6 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਪਾਣੀ ਟਿੱਲਿਆਂ ਦੇ 3/4 ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਹੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਨਮੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।

ਨਦੀਨ: ਗਾਜਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ `ਚ ਨਦੀਨ ਨਹੀਂ ਉੱਗਦੇ। ਜੇਕਰ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਖੁਰਪੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਬਿਜਾਈ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਲਗਭਗ 3-4 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਟਿੱਲਿਆਂ 'ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਚੜ੍ਹਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਖੋਦਾਈ: ਗਾਜਰ ਲਗਭਗ 90-95 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੇਤ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੇਲਚੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਾਜਰ ਨਾ ਕੱਟੇ ਜਾਣ, ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ:

(1) ਕੁਝ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਕਿਸਾਨ, ਵਧੇਰੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਲਾਲਚ `ਚ, ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਜਾਂ ਅਗਸਤ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਬੀਜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਉਗਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਗੰਢਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਝੰਡੇ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗਾਜਰ ਵੀ ਚਿੱਟੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਜਰ ਨਹੀਂ ਬੀਜਣੇ ਚਾਹੀਦੇ।

(2) ਭਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਜਿੱਥੇ ਹੇਠਾਂ ਮਿੱਟੀ ਸਖ਼ਤ ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਜਰ ਦੇ ਗੰਢਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

(3) ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਗਾਜਰ ਬੀਜਣ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਗਾਜਰ ਤੂੜੀ (ਰੇਸ਼ੇ) ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਚਿੱਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਗਾਜਰ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਘੱਟਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਦੇ ਝਾੜ 'ਤੇ ਵੀ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

(4) ਗਾਜਰ ਦੀ ਵਾਢੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗਾਜਰ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਗੁਣਵੱਤਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਾਜਰ ਫਿੱਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਭਾਰ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(5) ਗਾਜਰ ਨੂੰ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਕਾਰਨ ਗਾਜਰ ਫੱਟ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।